Қазақстан астанасындағы жағдайды талдамас бұрын, аздап тарихқа көз жіберейік. Монреаль. ХХ ғ. 60-жылдары «ЭКСПО-67»-ге дайындық шеңберінде Бонавентюр Эстакадасы салынды. Қазіргі күні эстакада алынып тасталды да оның айналасы жайлы аумаққа айналдырылды.

Париж, 1967 жыл. Президент Жорж Помпиду француздар өздерінің машиналарын жақсы көреді деп ойлап және машинаны болашақтың көлігі ретінде қарап, қала тұрғындары серуендейтін Сена жағасын жылдам жүретін Помпиду жолдарына қайта құруға өкім шығарды. Содан кейінгі 35 жыл бойы жағалаудың көрінісі былай болған.

2001 жылдың жазынан бастап бұл жағалауды жаз сайын 1 айға жаба бастады.2010 жылдан бастап жағалауды автомобильдер үшін мүлдем жауып тастады.

Сан-Франциско, 1959 жылы Сан-Францискодағы қаланың іскерлік бөлігінде орталық автострада салынды. Жер бетінен 4-6 жолақпен көтерілген автострада қаланың тарихи тұрғын үйлі аумағына қосылып, бас көше үстінен 3 км-ге дейін созылып жатты.

1989 жылы жер сілкінісі автострадаға қатты зақым келтірді. 2005 жылы бұрынғы автострада орнында Октавия бульвары пайда болды. Осының арқасында ауданға жан бітіп, 1000-нан астам тұрғын үй-жайлар салынды, оның ішінде Хейз аңғарындағы аумағы 5000 кв. м Патрисия Грин паркі де бар. Жаңа бизнес және бөлшек сауда бульварға жан бітіріп, даңғылдағы көптеген жасыл желекті жүргіншілер жолымен қатар орналасты.

Сеул. 2003 жылы ХХ ғ.-да көміп тасталған Чхонгечхон өзенін ашу мақсатында қала орталығындағы магистральды алып тастау жұмыстары басталды.

Осындай мысалдар әлем бойынша өте көп. Эстакадалар Еуропада да, Америкада да алынып жатыр. Тіпті Алматыда да қаланың бағдаршамсыз магистральдарын қайта қарастыруға деген қадамдар әлсіз де болса жасалып жатыр. Мысалы, жұртшылық пен көлік сарапшылары әл-Фараби даңғылында адамдарға да көңіл бөлуді ұсынады.

Дегенмен Алматыда әлі мұндай өзгерістердің күні алыста екенін мойындау керек. Десе де, Тимирязев көшесіндегі бітпейтін кептелісте тұратын қоғамдық көліктер мәселесі айтарлықтай табысты шешілді.

Осы жылдың көктемінде билік қаланың орталық даңғылдарының бірі кейбір учаскелерінде 6-8 жолаққа дейін кеңейтілетінін хабарлады.

Көріп отырғанымыздай, астанамыз Қабанбай батыр даңғылындағы кептелістер мәселесін ХХІ ғ.-дағы заманауи озық қалаларға түбегейлі қайшы келетін жолмен шешуге тырысып отыр. Бүгін біз бұл қате болмас па екен, біздің болашақ ұрпақтарымыз даңғылды қайта қалпына келтірумен, «адамиландырумен» айналысып жүрмес пе екен деген сұрақты талдаймыз.

Әлемдік тәжірибені қарастырайық. Мысал ретінде Лос-Анджелесті алайық, бұл қала кептелістер саны бойынша барлық рейтингілердің басында тұр, ал ол ХХ ғасырда жеке көлікпен жайлы қозғалу үшін барлық жағдайды жасаумен айналысқан еді. 2015 жыл Лос-Анджелес билігі дамудың бұл жолын қате деп тауып, Калифорния Көлік департаменті «Хайвейлердің өткізгіштік қабілетін арттыру жол кептелістерін азайтуы екіталай» деген тақырыпта құжат шығарды. Құжатта жасырын сұраныстардың бар екені және жол салу машиналар санының артуына алып келетіні мойындалады. Оның үстіне трафик көрші жолдардан жаңа хайвейге қосылған машиналар ағынының есебінен де, бұрын балама қозғалу тәсілін пайдаланған жаңа автомобильшілер есебінен де өсіп отыр.

Олар өз тәжірибесі арқылы кептелістердің тіпті ең кең хайвейлерде де түзілетініне көз жеткізіп отыр.

Басқа елдердің де көлік сарапшылары осындай қорытындыға келіп отыр. Біздің көшелеріміз неғұрлым кеңейген сайын, оларда кептелістер соғұрлым көп болады екен.

Өкінішке орай, 2020 жылы біз әлемнің басқа қалалары өткен ғасырдың 60-70-жылдары жасаған қателіктерді жасап отырмыз.

Ал енді Нұр-Сұлтанда жұмыстар дәл қалай жүргізілетініне, өз ішіміздегі жағдайға толығырақ тоқталайық. Қайта құру жобасы келесі түрде көрінеді

Қала билігінің жоспарларына сәйкес даңғыл 6-8 жолаққа дейін кеңейтіледі. Даңғылдың ені әртүрлі учаскелерде әртүрлі болатынының өзі «бөтелке көмейін» көзге елестетеді. Бәрінен қызығы, қайта құру мен кеңейту Қабанбай батыр даңғылының өне бойында жүргізілмейді. Достық және Қонаев көшелерінің аралығындағы домалақ алаң үстіндегі учаске 4 жолақты болып қала бермек. Биліктің домалақ алаң үстіндегі учаскені кеңейтудің мүмкін еместігін түсінгені жақсы-ақ қой, алайда осы фактор салдарынан көше одан бетер қорқынышты кептеліске кірмек. «Бөтелке көмейінің» факторы тек күшейетін болады.

Яғни өткен уақыттың қателігінің өзі қателікпен жасалатын жағдай қалыптасып отыр.

Автомобильшілердің жолдағы жағдайын нашарлатқаннан басқа, бұл қайта құру жаяу жүргіншілер трафигі мен тұтастай қала ортасына да залалын тигізеді. Жаңа көлік айрықтары мен көшеден тыс жаяу жүргінші өтпелері қала тінін жұлмалап, даңғылдың екі жағындағы аудандар байланысын жойып тынады. Бұл өз кезегінде даңғылға жақын жатқан кәсіпорындардың экономикалық дамуына зиян келтіреді.

Қаланы бұлай «кесу» мысалын біз Қабанбай даңғылының ең басынан, Республика даңғылы мен Бараев көшелерінің қиылысынан қазір де көре аламыз. Үлкен де ыңғайсыз көлік айрығы қаланы екіге бөлгендіктен аудандар арасында байланыс жоқ. Бұл көлік айрығының бір жағынан біз жайлы қала ортасы мен дамыған бизнесі бар, қозғалысы мол Республика даңғылын көреміз, көлік айрығының екінші жағынан жан ұшыраспайтын Ататүрк саябағы мен бос коммерциялық үй-жайларды көреміз.

Мұнан тыс, бұл қауіпсіздікке де жағымсыз әсер етеді. Көшеден тыс өтпелер жолдан рұқсат етілмеген жерлерден өтуге жол ашады, ал бұл өз кезегінде ауыр зардаптары бар апаттарға апарып соғады.

Мұндай мысалды біз Алматы қаласынан көре аламыз. Мұнда Райымбек даңғылында жер үсті өтпелерінің болуына қарамастан, адам өлімімен аяқталатын ЖКО ахуалы өте нашар.

Енді қаржы мәселесіне келсек, Нұр-Сұлтандағы Қабанбай батыр даңғылын кеңейтуге 91,7 млрд. теңге бөлінбекші. Бұл орасан зор қаржы, оны түсіну үшін басқа қалалардың бюджетімен салыстырайық. Мысалы, Қарағанды қаласының 2020 жылғы барлық бюджеті 110 миллиард теңгені құрайды. Сонда астанадағы бір ғана даңғылды қайта құру үшін Қазақстанның ең ірі қалаларының бірінің барлық ақшасына жуық көп қаржы талап етіледі екен.

Мұнан тыс, бұл ақшаны Қытайдың Экпорттық-импорттық банкінен қарызға алу жоспарланып отыр. Яғни ұрпақтарымызға біздің қала салудағы қателіктерімізді түзеп, оған адами көрініс беруге ғана емес, сонымен бірге Қытай банкіне біздің қарызымызды төлеуге де тура келеді екен.

Қорыта келе, біз қалаға Қабанбай батыр даңғылын кеңейтудің ағымдағы жоспарларынан бас тартуды ұсынамыз. Астананың жергілікті тұрғындары да даңғылдың кеңеюіне қарсы шығуда, қала белсенділері тіпті осындай ақылға қонымсыз қайта құрудан бас тартуды талап еткен петиция жасады. Оған осы күнге дейін 750 адам қол қойды, сіз де оған қол қоя аласыз.

Қорыта айтқанда, біз Нұр-Сұлтан билігін қаланы қала салудың көкейкесті тренділеріне сай және осы күнгі қалаларды дамытудың қол жетімді білімін пайдаланып дамытуға шақырғымыз келеді. Қала еліміздің басқа қалаларына үлгі болатын және шын мәніндегі заманауи қалаға айнала алатын қаржысы да, мүмкіндігі де бар. Алайда, өкінішке орай, біз қазір басқа қалалар жарты ғасыр бұрын жасаған қателіктерді ойланбастан қайталап отырған қалаға куә болып отырмыз.